Aşağıda vereceğimiz bilgiler ikamet izninin değerlendirilmesi esnasında ilgili makamlarca göz önünde bulundurulması gereken hususları siz okuyucularımız için gözler önüne sermeye çalıştık keyifli okumalar dileriz.
a) İkamet izinleri hakkında incelenecek hususlar
Makalemizde ikamet izni başvurularının türleri, süreleri, amaçları ve ülkeye giriş koşulları ve talepte aranan koşullar irdelenecektir.
i. Başvuru sırasında bulunması gereken koşullar:
Bu başlık altında ele alacağımız koşullar en basit haliyle Türkiye’de ikamet iznine başvurmak isteyen yabancı da bulunması gereken koşullardır. Dolayısıyla yabancı Türkiye’de yapacağı ikamet izni başvurularında bu koşulları gerçekleştirmiş olmalıdır. Aksi bir durumda başvuru kabul edilemez olarak değerlendirilir.
1. Sınır Kapılarından Giriş
17 Mart 2016 tarih ve 29656 sayılı “Yabancılar Ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” uyarınca “Türkiye’ye giriş”konulu 5’inci madde; “Türkiye’ye giriş ve Türkiye’den çıkış, sınır kapılarından, geçerli pasaport veya pasaport yerine geçen belgelerle yapılır. Bakanlık, bu genel düzenlemenin, kişilerin sınır kapılarında uluslararası koruma başvurusunda bulunmasını engelleyecek şekilde uygulanmaması için gerekli önlemleri alır.” hükmü gereği bahse konu yabancı ülkeye belirlenen sınır kapılarından giriş yapmalı, yine aynı madde uyarınca evrakları hukuka uygun edinmiş olmalıdır.
Dolayısıyla sayıldığı üzere “ülkeye müsaade edilen sınır kapılarından giriş yapan, vize ve pasaportları hukuka uygun edinilen ve uygun yollarla giren” kimseler ikamet izni başvurusu yapabilecektir. Sırada bu koşulu ve diğer evrakları inceleyelim.
2. Geçerli Pasaport, Vize ve bunların yerine geçen belgeler
Başvuru yapmak isteyen yabancı başvuru esnasında Türkiye’de kalmak istediği süreyi 6 ay süreyle aşan bir pasaport bulundurmak durumundadır. Ayrıca kalış sebebine göre uygun bir vize edinmelidir. İstisnaen, vize veya ikamet izni yerine geçen belgelerin bulunması halinde de bu belgelerin yokluğu red sebebi sayılmayarak başvuru kabul edilecektir. Yine belirtmek gereklidir ki bu belgeler halihazırda ikamet başvurusu yapma zorunluluğundan kurtarmamaktadır. Bu statüler sırasıyla şunlardır: 17 Mart 2016 tarih ve 29656 sayılı “Yabancılar Ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik”teki “Uluslararası koruma statüsü sahibi kimlik belgesi” konulu 83’üncü maddesi uyarınca “mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statü sahibi belgesi” ve aynı kanunun “Çalışma izninin ikamet izni sayılması” konulu 27’nci maddesiyle; “ Geçerli çalışma izni ile Çalışma İzni Muafiyet Teyit Belgesi” ikamet izni sayılacak olup ikamet izninin yerine geçecek belge sayılacaktır. Ayrıca Turkuaz kart yönetmeliğinin “tanımlar” konulu 4’üncü maddesi hükmü uyarınca; “turkuaz kart” bu vasfı görecektir. Bu hususlardan vize ve vize muafiyetine ise yazının konusuyla ilgisi olmadığı için değinilmeyecektir. Bunun için “1 numaralı yazı”ya değinilmesinde fayda vardır.
“Yani “mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statü sahibi belgesi, geçerli çalışma izni ile çalışma izni muafiyet teyit belgesi ve turkuaz kart” sahipleri için muafiyet koşulları gerçekleşmiş olmaktadır. Benzer bir husus vatansızlar içinde geçerlidir. Ancak herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazandıklarında bu statü sonlanacağından ötürü 2 yıllık kontrollere tabi tutulur ve herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanmaları halinde bu hak sonlanacaktır.
ii. Başvuru sırasında bulunmaması gereken koşullar
Bu başlık altında ele alacağımız koşullar en basit haliyle Türkiye’de ikamet iznine başvurmak isteyen yabancı da bulunmaması gereken koşullardır. Dolayısıyla yabancı Türkiye’de yapacağı ikamet izni başvurularında bu koşulları gerçekleştirmiş olmamalıdır. Aksi bir durumda başvuru kabul edilemez olarak değerlendirilir.
17 Mart 2016 tarih ve 29656 sayılı “Yabancılar Ve Uluslararası Koruma Kanunu”nda bulunan “Vize verilmeyecek yabancılar” konulu 15’inci maddesi uyarınca; “ Talep ettikleri vize/ikamet izni süresinden en az altmış gün daha uzun süreli pasaport ya da pasaport yerine geçen belgesi olmayanlar, girişleri yasaklı olanlar, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından sakıncalı görülenler, Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taşıyanlar, suçluların geri verilmesine esas olan suç veya suçlardan sanık olanlar ya da hükümlü olanlar, geçerli sağlık sigortası bulunmayanlar, yeterli maddi imkâna sahip olmayanlar, Vize ihlalinden veya önceki ikamet izninden doğan ya da kamuya karşı var olan alacakları ödemeyi kabul etmeyenler, Ceza Kanununa göre takip edilen borç ve cezalarını ödemeyi kabul etmeyenler” yasaklı kabul edileceklerdir.
Sayılan şahıslara vize verilmeyecektir. Bunun tek istisnası ise “içişleri bakanlığı” tarafından istisnaen vize verilmesi halidir. Bu halin dışında sayılan şahıslar vize alma ve dolayısıyla ülkeye giriş kabiliyetinden yoksundur. Bu vize tipine “meşruhatlı vize” denilmektedir.
b) Başvuruya ilişkin genel esaslar
i. Başvuru Süresi:
Başvurunun yapılması için süre “yasal ikamet izninin” dolmasına 60 gün kalması itibariyle başlayacaktır. Başvuru önceki ikamet izninin süresinin dolmasına kadar yapılmalıdır. Süre konusunda yönetmeliğin 10 güne kadar başvuru süresini geçiren yabancıların da başvurularının alınacağı belirtilmişse de sürenin geçirilmesi “yargı mercilerince” usulen red sebebi kabul edilmektedir.
ii. Başvuru Yeri
İkamet iznine ilişkin başvuru yapan yabancı ilgili makamlara başvurusunu yapmak durumundadır. Yurtdışında bu makamlar dış işleri temsilcilikleri ve dış işleri tarafından yetkilendirilen aracı firmalar iken yurt içinde valiliğe başvuru yapılacaktır.
iii. Mükerrer başvuru
Yabancının ikamet izin başvurusu herhangi bir sebeple reddedildiği takdirde, yabancı red tarihi itibariyle 180 gün içerisinde aynı sebebi göstererek başvuru yapmamalıdır. Bu başvuru mevzuat gereği “mükerrer” sayılarak doğrudan reddedilecektir. Bu nedenden ötürü, belirtilen süre içerisinde yeni bir gerekçe sunmaları gerekecektir. Bu kuralın ise 3 istisnası bulunmaktadır:
- Kısa dönem ikamet izinlerinden herhangi birini almasına rağmen son bir yıl içinde 120 gün yurtdışında kalması nedeniyle, Kısa dönem ikamet izni iptal edilenler tarafından yapılacak “kısa dönem ikamet izin başvurusu”;
- Aile ikamet izni hamili olup son bir yıl içerisinde yurtdışında 180 günden fazla kalmaları nedeniyle, Aile ikamet izinleri iptal edilenler tarafından yapılacak “aile ikamet izin başvurusu”
- Uzun dönem ikamet iznine hak kazanan kimselerden yurtdışında kesintisiz olarak “bir yıl” süreyle kalması sebebiyle, Uzun dönem ikamet izinleri iptal edilenler tarafından yapılacak “Uzun dönem ikamet izni başvurusu” istisnalar olarak sayılmıştır.
İstisnalara binaen yapılacak başvuru bahsettiğimiz üzere mükerrer başvuru olmasıyla “doğrudan” reddedilmeyecektir. Dolayısıyla değerlendirmeye alınmak durumundadır.
iv. Eksik evrakın tamamlanması
Başvuruya ilişkin olarak evrakların eksik olması durumunda yabancıya bu hususu “ en fazla 30 gün vermek suretiyle” tamamlaması istenecektir. Yabancının başvuru evraklarını kendisine verilen süre içinde tamamlamamış olması halinde başvuru hiç yapılmamış gibi işlemden kaldırılacaktır. İşlemden kaldırma halinde yabancı başvuruyu hiç yapmamış kabul edilecek işlemden kaldırılması sonucu yeniden başvuru yapmak isterse başvuruyu ikinci defa yaptığı günün koşullarıyla değerlendirilecektir.
Örnek olarak; Y isimli yabancının 01.01.2024 tarihinden 30.03.2024 tarihine kadar Türkiye’de kalmaya yarar geçerli vizesi vardır. A, 29.01.2024 tarihi itibariyle başvurusunu yapmış ve başvuru evrakları “GİGM” tarafından alınmıştır.
Başvuru içerisinde gerekli bir takım evrakların eksik olduğunu fark eden memur M, kendisine bildirilen adrese başvurunun eksik olduğunu ve 30 gün içinde bu evrakların tamamlanması gerektiğini “10.02.2024” tarihinde bildirmiştir.
Bildiriyi içeren yazılı evrak aynı gün içerisinde ev arkadaşına ulaştığını varsayarsak “11.03.2024(bu tarih hariç)” tarihine kadar bu gereklilikleri yerine getirmesi gerekecektir. Yerine getiremediği durumda başvuruyu 12.03.2024 tarihinde yeniden yaptığını düşündüğümüzde başvuru yeni bir başvuru olarak kabul görecektir. Ancak bu hususu “11.04.2024” tarihinde öğrendiğini varsayarsak bu durumda ülkede kalış sebebi kalmayacak ve ülkeyi terk etmesi gerekecektir.
v. Yabancının maddi geliri
Aile ve uzun dönem ikamet izinleri dışında hususlarda başvuru yapan yabancının beyanı esas olmakla beraber her bir aile üyesi bakımından o yıl Türkiye’de belirlenen “asgari ücretin 1/3’ü” oranında ücret kazanması gerekmektedir.
Aile üye sayısının 3 kişiden az olması halinde yabancı en az asgari ücret kazandığını kanıtlamalıdır. Bu hususlarda yabancının beyanı esastır. Ancak inandırıcı bulunmayan beyanların “belgeyle” kanıtlanması istenebilecektir.
vi. Yabancının sağlık sigortası
Başvuru yapılan süreyi kapsayıcı düzeyde sağlık sigortası, ikamet başvurusunun zorunlu unsurlarından biridir. Yabancı ülkeler tarafından karşılıklı anlaşma akdedilmek suretiyle SGK sistemine kabul edilen yabancılar gerekli meblağı SGK’na yatırarak bu zorunluluğu yerine getireceklerdir. Aksi halde “özel sağlık sigortası” ile ilgili zorunluluk yerine getirilecektir. Hazine müsteşarlığı tarafından “sağlık sigortası” çıkarılmasının mümkün olmadığının bildirilmesi halinde sağlık sigortası istisnaen aranmaz.
Yabancı ülkede yapılan sigorta anlaşmaları ancak “Türkiye” sınırları içerisinde akdettirildiği takdirde geçerlidir. Herhangi bir nedenle tedavi maksadıyla gelen yabancıdan “zorunlu sağlık sigortası” yapılması zorunluluğu bulunmamaktadır.
vii. İkamet izinlerinin başlangıç süresi
İkamet izinlerinde tür ne olursa olsun izin bitiş tarihi “pasaport veya pasaport yerine geçen evrakın” süresinin bitmesine 60 gün kaldığı tarihe kadar düzenlenecektir. İlk başvuru niteliğindeki ikamet izni, vize ya da vize muafiyeti süresinin sona erdiği tarihten; süresi uzatılan ikamet izni, önceki izin süresinin sona erdiği tarihten itibaren başlar. İkamet adresi, medeni hal, pasaportta isim veya soy isim değişikliği, hususları 20 gün içerisinde bildirilmek zorundadır. Adresi başka vilayete taşıma durumunda, yabancı yeniden “ikamet izni” başvurusu yapmak zorundadır.
viii.İkamet izninin reddi sonrası ülkeyi terk süresi
Son olarak, ikamet izni başvurusu herhangi bir sebeple reddedilen yabancı 10 gün içerisinde -“geri gönderme yasağı” halleri haricinde- ülkeyi terk etmek zorundadır. Ancak, gözaltı, tutukluluk veya hükümlülük nedeniyle alıkonulanlar, idari gözetim kararı nedeniyle ayrılamayan veya geri gönderme merkezlerinde bekletilenler kalış süresini ihlal etmiş olmazlar.
Bahse konu şahıslar görüleceği üzere zorlama yoluyla, iradeleri dışında, kamu gücü kullanılarak zorla ülkede tutuldukları için sayılan sebeplerle geçirdikleri süre ihlal yasağı oluşturmayacaktır. Ancak bu sürelerden evvel yaptıkları ihlaller dolayısıyla haklarında cezai işlem uygulanacaktır.
