- İnsani İkamet İzninde Genel esaslar
İnsani ikamet izinlerinin verilmesinde diğer ikamet izinlerinde belirtilen şartlar veya genel zorunluluklar aranmadan ikamet izni verilebilmektedir. Bu ikamet izninin verilmesi kanunda sayılan diğer şartların içerisine girmeyen ancak niteliği gereği zorunlu birtakım hallerde mümkündür. İnsani ikamet izni ancak bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla verilebilir veya uzatılabilir.
İnsani ikamet izni Genel Müdürlüğün onayı alınarak valiliklerce verilebilir veya bu izinler uzatılabilir. Burada valilik tarafından verilmekle anlatılmak istenen şahısların kendi başvurusuna gerek kalmaksızın idarenin doğrudan verebileceğidir. Buradaki sebepler şahsın kontrolünde olmadığından duruma göre başvuru talebi bile gerekmeyebilir. Tüm bu hususlardan bahsettikten sonra, aşağıda belirtilen hallerde insani ikamet izni verilmesine örnektir.
- İnsani İkamet İzninde Çocuğun Yüksek Yararı
- Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda, ikamet izni verilebilecektir.
- Örneğin Yabancı bir çocuğun kanser hastalığına yakalanmış ve ülkesinde tedavi göremeyen 6-7 yaşlarındaki bir yabancı çocuk olduğunu düşünelim. Türk vatandaşı bir kişinin yardımıyla Türkiye’ye getirilmiş olsun. Çocuğun refakatsiz olduğu, ailesinin Türkiye’de olmadığı ve kanser hastalığı bulunduğu belirtilerek, yabancı çocuk için çocuk mahkemesinden sağlık tedbiri talep edilirse kabul edildiğini varsaydığımız bu karar, yabancı çocuk hakkında ilgili mahkemesince sağlık tedbirine kararı verilmesi üzerine kanser tedavisi görür. Bu çocuğuna annesi hakkında çocuk hakkında karar alma yetkisi ve çocuğun bakımı nedeniyle ülkede kalması gerektiğinden “insani ikamet iznine” başvuru yapabilecektir.
- Bir örnekte ise İstanbul 1. İdare Mahkemesi, 29 Aralık 2016 tarihli E. 2016/1524, K. 2016/2761 kararında çocuğun yüksek yararını dikkate alarak Cezayir vatandaşı anneye insani ikamet izninin verilmesi gerektiği sonucuna varmıştır. Karara konu olan olayda Cezayir vatandaşı bir Türk vatandaşı ile evlenmiş ve üç çocuğu olmuş; 2005 yılında Türk vatandaşı eşinden boşanmış; çocukların velayeti Cezayir vatandaşı anneye verilmiştir. Cezayir vatandaşı, ikamet ücretinin yüksek olması ve maddi imkansızlıkları sebebiyle diğer ikamet izni türlerinden birini alamadığını, çocuklarının Türkiye’de olduğunu ve Cezayir’e geri dönemediğini belirterek insani ikamet izni almak için İstanbul Valiliği İl Göç İdaresi Müdürlüğüne başvurmuştur. İstanbul Valiliği İl Göç İdaresi Müdürlüğünce talebinin reddedilmesi üzerine red kararının iptali için İstanbul 1. İdare Mahkemesinde dava açmıştır. İstanbul 1. İdare Mahkemesi, çocukların henüz 18 yaşını doldurmamış olduğunu; davacının sınırdışı edilmesi halinde velayet görevini yerine getiremeyeceğini; bu durumun ise çocuğun yüksek menfaatine aykırı olacağını belirterek insani ikamet izni başvurusunun reddine ilişkin işlemi iptal etmiştir.
- Çıkış Yaptırılamayanlara Yönelik İnsani İkamet İzni
- Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptıramadığı durumda ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmediğinde “insani ikamet izni” verilmesi mümkündür.
- Türkmenistan Devleti, yenilenen biyometrik pasaport uygulaması sebebiyle eski pasaport sahiplerinin Türkmenistan konsolosluğundan yenisini alıncaya kadar Türkiye’de kalmalarına izin verilmesi talebinde bulunmuştur. Sebep kabul gördüğü için ilgili ikamet izninin kendilerine verildiği anlaşılmaktadır.
- Sınırdışı Edilemeyenlere Ve Uluslararası Koruma Başvurusuna Yönelik İnsani İkamet İzni
- Yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında da insan, ikamet izni verilmesi mümkündür.
- Sınırdışı kararının uygulanmaması hakkındaki haller geri gönderilmeme ilkesi uyarınca sınırlı olarak sayılmıştır:
- Sınırdışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı cezaya veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar (non-refoulement),
- Sınırdışı edilmesi halinde ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler,
- Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınırdışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar,
- Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları,
- Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları hakkında bu kararın uygulanması mümkün değildir. Sınırdışı kararının uygulanmamasına ilişkin olarak verilen bu örnekler günün ve durumun gereklerine göre değişebilir.
- Örneğin İstanbul 1. İdare Mahkemesi, E. 2015/1968, K. 2016/652, T. 17.03.2016 tarihli kararında davacı mısır vatandaşı yabancının G-87 (genel güvenlik-yurda girişi yasak) kodlu ve Ç-114 (hakkında adli işlem yapılan yabancı) kodlu tahdit kayıtlarının bulunduğu ve bunun sonucunda İstanbul Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından sınırdışı kararı verilmiştir. Ancak, Mısır vatandaşının ne şekilde kamu güvenliğini tehdit ettiği davalı idarece somut olarak ortaya konulmadığı gibi, ayrıca davacı Mısır vatandaşı, Mısır’da mevcut yönetime muhalif Rabia Özgürlük Hareketi’nin temsilcisi ve muhalif siyasi partinin üyesidir. Mısır’da mevcut yönetime muhalif kalan parti veya hareket temsilcilerinin idam edildikleri, cezaevlerinde onur kırıcı muamelelere maruz kaldıklarının hem basın yoluyla hem de hazırlanan uluslararası raporlar ile sabit olduğu, davacının da mevcut yönetime muhalif hareketler içerisinde olduğu anlaşıldığından, ulusal hukukumuzda yer bulmuş olan geri göndermeme ilkesi kapsamında olan ve sınırdışı edilemeyecekler arasında bulunan davacının tahdit kayıtlarının bulunduğundan bahisle sınırdışı edilmesine dair tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varılmış ve sınırdışı kararı iptal edilmiştir.
- Sınırdışı kararının uygulanmaması hakkındaki haller geri gönderilmeme ilkesi uyarınca sınırlı olarak sayılmıştır:
- Sınırdışı etme kararına, uluslararası koruma başvurusunun reddine karşı ve uluslararası koruma başvurusunun geri çekilmiş sayılmasına yönelik yapılan işlemlere karşı yargı yoluna başvurulduğunda, “insani ikamet izni” mahkeme kararı sonucunda verilecektir.
- Hakkında sınırdışı kararı verileceklerin listesi aşağıda belirtilmiştir:
- Türk Ceza Kanununun ilgili maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler
- Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar
- Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar
- Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar
- Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar
- Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler
- İkamet izinleri iptal edilenler
- İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler
- Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler
- Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler ya da bu hükümleri ihlale teşebbüs edenler
- Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler
- Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar
- İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar
- Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler hakkında sınırdışı kararı alınacaklar olarak sayılmıştır.
- Burada sayılanlar arasında 2’nci, 5’inci ve 14’üncü koşullara uyanların “uluslararası koruma başvurusu” yapmış olmaları halinde dahi ülkeden “sınırdışı” edilmeleri mümkündür. Yani terör suçları dolayısıyla haklarında ulusal veya uluslararası soruşturma/kovuşturma bulunan kimseler hakkında “sınırdışı edilmeme prensibi” uygulanmayacaktır.
- Hakkında uluslararası koruma başvurusunun reddi kararı verilecekler sırasıyla şunlardır:
- Farklı bir gerekçe öne sürmeksizin aynı başvuruyu yenilemişse,
- Kendi adına başvuru yapılmasına muvafakat verdikten sonra, başvurunun herhangi bir aşamasında haklı bir neden göstermeksizin veya başvurunun reddedilmesinin ardından farklı bir gerekçe öne sürmeksizin ayrı bir başvuru yapmışsa,
- İlk iltica ülkesinden gelmişse,
- Güvenli üçüncü ülkeden gelmişse, yabancının “uluslararası koruma başvurusu” reddedileceğinden ötürü kararı yabancının dava etmesi halinde “insani ikamet izni” kendisine verilebilir.
- Yaptığı uluslararası koruma başvurusunu,
- Başvurusunu geri çektiğini yazılı olarak beyan etmesi halinde,
- Mazeretsiz olarak mülakata üç defa üst üste gelmemesi halinde,
- İdari gözetim altında bulunduğu yerden kaçması halinde,
- Mazeretsiz olarak bildirim yükümlülüğünü üç defa üst üste yerine getirmemesi halinde,
- Belirlenen ikamet yerine gitmemesi veya ikamet yerini izinsiz terk etmesi halinde,
- Kişisel verilerinin alınmasına karşı çıkması halinde,
- Kayıt ve mülakattaki yükümlülüklerine uymaması halinde yapılmış “uluslararası koruma başvurusu” geri çekilmiş sayılacaktır. Dolayısıyla idarenin bu tasarrufuna karşı dava açılması hallerinde başvurucuya “insani ikamet izni” verilmesi mümkündür.
- Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince “insani ikamet izni” verilmesi mümkündür. İdare güvenli üçüncü ülkeden gelen yabancıların başvurularını reddetme hakkına sahiptir. İdare söz konusu yabancıların geri gönderilmesine kadar ülkede kalmalarını sağlamakla yükümlü olduğundan ötürü kendilerine “insani ikamet izni” verilmelidir.
- Acil Ve Olağanüstü Nedenlere Dayalı Olarak İnsani İkamet İzni
- Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında “insani ikamet izni” verilecektir.
- Olağanüstü durumlarda “insani ikamet izni” verilecektir.
- İnsan ticareti mağdurlarına verilen “insani ikamet izni”:
- İnsan ticareti mağdurları ile insan ticareti mağduru olabileceği yönünde kuvvetli kanaat oluşanlara, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle işbirliği yapmalarını sağlamak amacıyla verilecektir.
- Bu sebepten verilecek “insani ikamet izninin” süresi otuz gün olarak belirtilmiştir. İnsani ikamet izni alan yabancılar, iznin veriliş tarihinden itibaren en geç yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır.
- İstisnaen, insan ticareti mağdurlarına verilen “insani ikamet izni” valilikler tarafından harçsız olarak verilir.
- İnsan ticareti mağdurlarına yönelik “insani ikamet izni” verilmesinde; geçerli pasaport, vize, geçim koşulu, adres kaydı, sağlık sigortası, sınır dışı etme kararı veya giriş yasağı bulunmaması gibi diğer ikamet izinlerinin verilmesinde ihtiyaç duyulan şartlar aranmaz.
